Kontrol Çaprazlaması

Kalıtım ilkeleri gereği vücut kromozomları üzerinden taşınan baskın bir özellik (otozomal) hem “baskın-baskın” hem de “baskın-çekinik” alel düzenine sahip olduğu durumlarda fenotipte varlığını tam olarak gösterir. Bazı türlerdeki bazı mutasyonlar dışında fenotipteki otozomal baskın bir özelliğin (SF) veya (DF) olup olmadığına görsel olarak karar veremeyiz. Bu durumda canlıyı kontrol çaprazlamasına tâbi tutmak gerekir.

Kontrol çaprazlaması, baskın fenotipteki ama genotipi bilinmeyen canlı ile homozigot çekinik (aa) genotipteki canlının çaprazlanması ile yapılır. Bunu örnekler ile açıklayalım.

İlk olarak (SF) karakterli bir canlının kontrol çaprazlamasına tutulmasını inceleyelim.

Kontrol edilen> Kontrol dölü	A	a
a	Aa	aa
a	Aa	aa

Punnett karesinden çıkacak sonuca göre (SF) karakterli canlının kontrol çaprazlaması sonucu %50 ihtimalle çekinik fenotipli bir canlı edilebilir. Çekinik fenotipli yavru elde edilmesi kontrol edilen canlının (SF) karakterli olduğunu kanıtlar.

Şimdi ise (DF) karakterli bir canlının kontrol çaprazlamasını inceleyelim.

Kontrol edilen> Kontrol dölü	A	A
a	Aa	Aa
a	Aa	Aa

Yine Punnett karesinden çıkacak sonuca göre (DF) karakterli bir canlı kontrol çaprazlaması sonucu asla çekinik fenotipli bir döl veremez. Bu da (DF) karakterli olduğunun kanıtıdır.

Peki, baskın özelliklerin (DF) veya (SF) olma durumlarını tespit etmek dışında kontrol çaprazlamasını kullanacağımız durumlar nelerdir? Aslında kontrol çaprazlamasının bize lazım olduğu yer, kuşun herhangi bir çekinik özelliğe taşıyıcı olup olmadığının kontrol edilmesidir. Örneğin, zebra ispinozlarındaki “Beyaz Göğüs” özelliği otozomal çekinik olarak kalıtılır dolayısıyla beyaz göğüs özelliğine taşıyıcı olunabilir. Fakat, taşıyıcı olunup olunmadığını görsel olarak tespit etmenin onaylanmış bir yöntemi yoktur. Bu yüzden kesin sonuç elde etmek için kontrol çaprazlamasına başvurmamız gerekir. Şimdi taşıyıcı bir bireyin nasıl tespit edileceğine göz atalım.

Kontrol edilen> Kontrol dölü	W	w
w	Ww	ww
w	Ww	ww

Görüldüğü üzere taşıyıcı bir bireyi tespit etmek için çekinik özelliğe sahip bir birey ile kontrol çaprazlaması yapılır. Bu durumda %50 ihtimalle beyaz göğüslü yavrular elde edeceğiz. Bu da kontrol ettiğimiz bireyin taşıyıcı olduğunu kanıtlar niteliktetir.

Unutulmamalıdır ki elde edeceğimiz olasılıklar sadece kâğıt üstündedir. Yani elde ettiğimiz 4 yavrunun hepsi de %12.5 olasılıklı bir karaktere sahip olabilir veya %75 olasılıklı bir karakteri düşük ihtimalle de olsa elde edeceğimiz onlarca yavrunun içinde dahi tutturamayabiliriz. Yani bu demek oluyor ki kontrol çaprazlamasına tâbi tuttuğumuz (SF) karakterli bir kuş çaprazlama sonucu tamamen (SF) karakterli yavrular verebilir. Bu durumdan “Bu kuş kesinlikle (DF) karakterli çünkü bütün yavruları baskın fenotipli.” gibi bir sonuç asla çıkarılmamalıdır. Bu tip durumlar karşısında daha kesin sonuç elde etmek için şartlar ölçüsünce kontrol çaprazlaması en az 2 kez tekrarlanmalıdır.

Görüntülenen cihaza bağlı olarak sayfada bozukluklar meydana gelebilir. Görüntülemede sorun yaşayan okurlarımız makaleyi PDF olarak indirmek için aşağıdaki bağlantıyı kullanabilirler:
https://drive.google.com/open?id=1QWtZih0my-eE3jrG7fPwx0GoqBjEq9QP

Bu yazı dizisi tamamen tarafımca oluşturulmuştur. İzinsiz kopyalanması ve kullanılması suç teşkil etmektedir. Görsel materyaller telif hakkına sahip değildir. Öneri ve isteklerinizi bana şahsi olarak bildirebilirsiniz.

                                                          Batuhan Özbay

Orta Doğu Teknik Üniversitesi, Moleküler Biyoloji ve Genetik