Kalıtım İlkeleri Üzerine Örnekler

Kalıtımın daha iyi anlaşılabilmesi için daha karmaşık örnekler ve bileşik olasılığın kullanımı ile devam edelim.

Otozomal + Otozomal

Zebra ispinozlarında otozomal ve çekinik karakterli olan Siyah Yanak (bb) ve Siyah Göğüs (ss) özellikleri üzerinden gidelim. Siyah Yanaklı ve Siyah Göğüs taşıyıcısı bir erkek ile Siyah Yanak taşıyıcısı ve Siyah Göğüslü bir dişinin eşleşmesine göz atalım.

Öncelikle canlıların genotiplerini belirlememiz gerek. Bu durumda erkek kuş “bbSs” , dişi kuş ise “Bbss” genotiplerine sahip olur. Genotiplerde iki farklı özellik barındığı için tek bir Punnet karesi üzerinden hesaplama yapamayız. Özelliklerin kalıtımını ayrı ayrı inceleyelim ve bileşik olasılık yardımı ile birleştirelim.

Erkek> Dişi	b	b
B	Bb	Bb
b	bb	bb

Erkek> Dişi	S	s
s	Ss	ss
s	Ss	ss

           

1/2 olasılıkla Siyah Yanak             1/2 olasılıkla Siyah Göğüslü

1/2 olasılıkla Siyah Yanak taşıyıcı    1/2 olasılıkla Siyah Göğüs taşıyıcı                      

Şimdi bileşik olasılık kullanarak belli kombinasyonları hesaplayalım.

Þ    Siyah Yanak + Siyah Göğüs : (1/2) x (1/2) = (1/4) 

%25 ihtimal ile Siyah Yanaklı ve Siyah Göğüslü yavrular elde edilir.

Þ    Siyah Yanak taşıyıcı + Siyah Göğüs : (1/2) x (1/2) = (1/4) 

%25 ihtimal ile Siyah Yanak taşıyıcı + Siyah Göğüslü yavrular elde edilir.

Peki Siyah Yanak taşıyıcı + Siyah Göğüs taşıyıcı olan erkek bir yavruyu elde etme olasılığımızı nasıl hesaplayacağız ?

Önceki yazımızda da belirttiğimiz üzere otozomal kalıtılan özelliklerde cinsiyetin hiçbir etkisi yoktur. Tamamen otozomal özellikleri hesapladığımız için cinsiyet olasılığı hesaba dahil olmamıştır. Bu yüzden cinsiyeti bileşik olasılığa sonradan dahil edeceğiz. Bilindiği üzere cinsiyet, gonozomlar tarafından belirlenir ve erkek-dişi oranı kağıt üstünde 1:1 oranına sahiptir. Denklemimizi buna göre kuralım.

Þ    Siyah Yanak taşıyıcı + Siyah Göğüs taşıyıcı + Erkek :

(1/2) x (1/2) x (1/2) = 1/8 , yani %12.5 ihtimalle istenen yavru elde edilebilir.

Altı çizili olarak hesaba kattığımız olasılık erkek olma olasılığıdır. Her iki cinsiyet için de bu olasılık her zaman 1/2'dir.

Otozomal + Otozomal + Otozomal 

Şimdi ise Siyah Yanak (bb) ve Siyah Göğüs (ss) renge ek olarak otozomal dominant karakterli Siyah Yüz (FF) özelliği ile hesaplama yapalım.

Erkek : Siyah Yanak taşıyıcı + Siyah Göğüs taşıyıcı + (SF) Siyah Yüzlü                                  (BbSsFf)

Dişi : Normal yanak rengi + Siyah Göğüslü + DF Siyah Yüzlü (BBssFF) olsun.

Erkek> Dişi	B	b
B	BB	Bb
B	BB	Bb

                               

Erkek> Dişi	S	s
s	Ss	ss
s	Ss	ss

1/2 ihtimalle Normal Yanak             1/2 ihtimalle Siyah Göğüslü

1/2 ihtimalle Siyah Yanak Taşıyıcı     1/2 ihtimalle Siyah Göğüs Taşıyıcı

Erkek> Dişi	F	f
F	FF	Ff
F	FF	Ff

 Punnet karelerinden yola çıkarak Siyah Yanak Taşıyıcı + Siyah Göğüs + DF Siyah Yüz Erkek yavru elde etme ihtimalini hesaplayalım.

(1/2) x (1/2) x (1/2) x (1/2) = (1/16)

Yani %6.25 ihtimalle istenilen döl elde edilebilir. Diğer kombinasyonlar da aynı işlemler ile hesaplanabilir.

1/2 ihtimalle SF Siyah Yüz

1/2 ihtimalle DF Siyah Yüz

Otozomal + Eşey Bağlantılı

Zebra ispinozlarında Fawn (Z^f) renk gonozomal ve çekinik karakterli olarak kalıtılır. Siyah Göğüs (ss) ise otozomal ve çekiniktir. Şimdi Fawn renk taşıyıcı bir Siyah Göğüslü bir erkek (Z^FZ^f + ss) ile Fawn renk ve Siyah Göğüs taşıyıcı bir dişinin (Z^fW + Ss) eşleşmesini inceleyelim. 

Erkek> Dişi	ZF	Zf
Zf	ZFZf	ZfZf
W	ZFW	ZfW

Erkek> Dişi	s	s
S	Ss	Ss
s	ss	ss

             

           

1/4 ihtimalle Fawn erkek                1/2 ihtimalle Siyah Göğüs taşıyıcı

1/4 ihtimalle Fawn taşıyıcı erkek       1/2 ihtimalle Siyah Göğüslü

1/4 ihtimalle Normal dişi

1/4 ihtimalle Fawn dişi

Punnet karelerini çizerek rahatlıkla eşleşmelerden elde edilecek yavruların olasılıklarını ayrı ayrı hesapladık. Peki Siyah Göğüs + Fawn Taşıyıcı erkek yavru elde etme ihtimalimizi nasıl hesaplayacağız ? Denklemimiz şöyle olacak ;

Fawn Taşıyıcı Erkek ihtimali (1/4) x Siyah Göğüs ihtimali (1/2) = (1/8)

Yani %12.5 ihtimalle belirtilen yavruyu elde edebiliriz. Peki bu denklemde neden (1/2) olan eşey ihtimalini hesaba katmadık ? Çünkü eşey bağlantılı Fawn rengi hesaplarken zaten cinsiyet üzerinden sonuç elde ettik. Denkleme koyduğumuz (1/4) Fawn Taşıyıcı Erkek yavru ihtimali idi, Fawn Taşıyıcı ihtimali değil. Buradan şu sonuca ulaşabiliriz ;

Gonozomal kalıtımlı özellikler ile hesaplama yapılırken eşey ihtimali hiçbir zaman olasılık hesabına dahil edilmez.

                                                        

Eşey Bağlantılı + Eşey Bağlantılı

Zebra ispinozlarında C.CFW (Z^r) renk eşey bağlantılı ve çekinik bir özelliktir. Aynı şekilde Fawn (Z^f) renk de eşey bağlantılı ve çekinik olarak kalıtılır. O zaman C.CFW taşıyıcı ve Fawn renk erkek (Z^fZ^f + Z^RZ^r) ve C.CFW ve Fawn olmayan (Z^rW + Z^FW) dişinin eşleşmesine göz atalım.

Erkek> Dişi	ZR	Zr
Zr	ZRZr	ZrZr
W	ZRW	ZrW

Erkek> Dişi	Zf	Zf
ZF	ZFZf	ZFZf
W	ZfW	ZfW

              

1/4 ihtimalle C.CFW Taşıyıcı erkek       1/2 ihtimalle Fawn taşıyıcı erkek

1/4 ihtimalle C.CFW erkek                1/2 ihtimalle Fawn dişi.

1/4 ihtimalle Normal dişi

1/4 ihtimalle C.CFW dişi

Bu durumda ;

Þ     C.CFW + Fawn dişi elde etme şansı : (1/4) x (1/2) = (1/8) = %12.5

Þ    C.CFW + Fawn Taşıyıcı erkek elde etme şansı :

(1/4) x (1/2) = (1/8) = %12.5

Þ    C.CFW Taşıyıcı + Fawn Taşıyıcı erkek elde etme şansı :

(1/4) x (1/2) = (1/8) = %12.5 olur.

 Eşey Bağlantılı Eksik Baskın + Otozomal

Gökkuşağı ispinozlarında Yeşil vücut rengi rengi aleli (Z^Y) Sarı vücut rengi (Z^S) aleline eksik baskındır ve eşey bağlantılı kalıtılır. Mor göğüs geni (MM) ise lila göğüs (mm) rengine otozomal baskındır. O zaman SF Yeşil renk ve (DF) Mor göğüslü erkek kuş (Z^YZ^S + MM) ile Sarı renk ve lila göğüs rengi taşıyıcı dişi (Z^SW + Mm) kuşun eşleşmesini inceleyelim.

Erkek> Dişi	ZY	ZS
ZS	ZYZS	ZSZS
W	ZYW	ZSW

Erkek> Dişi	M	M
M	MM	MM
m	Mm	Mm

      

1/4  ihtimalle SF Yeşil Erkek                   1/2 ihtimalle DF Mor Göğüs

1/4 ihtimalle DF Sarı Erkek                     1/2 ihtimalle SF Mor Göğüs

1/4 ihtimalle Yeşil Dişi

1/4 ihtimalle Sarı Dişi

O zaman Sarı renk ve Mor Göğüslü dişi elde etme ihtimalimiz :

(1/4) x (1/2) = (1/8) = %12.5 olur.

Bu yazı dizimizde kafes kuşlarının kalıtımsal süreçleri incelenirken karşımıza çıkabilecek muhtemel kalıtım kombinasyonlarını inceledik. Özellik sayısı arttıkça karşımıza daha karmaşık hesaplamalar çıkacaktır ama denklem ve bileşik olasılık kurma mantığı aynıdır.

Görüntülenen cihaza bağlı olarak sayfada bozukluklar olabilir. Görüntülemekte sorun yaşayan okurlarımız makaleyi PDF formatında şu bağlantıyı kullanarak indiriebilirler : 
https://drive.google.com/open?id=1FcqDdK7YElBJxCqCtFpirI2vmdmQKM4v

Bu yazı dizisi tamamen tarafımca oluşturulmuştur. İzinsiz kopyalanması ve kullanılması suç teşkil etmektedir. Görsel materyaller telif hakkına tâbi değildir. Öneri ve isteklerinizi bana şahsi olarak bildirebilirsiniz.

                                                     Batuhan Özbay

                             Orta Doğu Teknik Üniversitesi, Moleküler Biyoloji ve Genetik